Ursynów

Leżące na terenie dzielnicy stare osady i wsie (Służew, Służewiec, Wolica, Kabaty, Imielin, Wyczółki, Moczydło, Dąbrówka, Pyry) mają wielowiekową przeszłość. Jednak dopiero po 1977 roku zaczęły na ich terenie powstawać osiedla mieszkaniowe i bloki z tzw. wielkiej płyty. Wybudowano je na ziemi, która w prehistorii - tak zresztą jak i większa część lewobrzeżnej Warszawy - była pustką osadniczą.

Na terenie Moczydła i Lasu Kabackiego znaleziono niedawno krzemienne narzędzia do obróbki skóry sprzed około 6 tys. lat p.n.e. (mezolit). Potem jednak długo nie było tutaj niczego oprócz lasów i dopiero urna z okresu kultury łużyckiej (1300 - 400 r.p.n.e.) znaleziona na Służewie pozwala domyślać się kiedy na terenie współczesnego Ursynowa rozpoczęło się osadnictwo.

Około 1065 w Służewie benedyktyni z Mogilna koło Kruszwicy ulokowali ośrodek misyjny. Przesiedlił ich książę Konrad Mazowiecki, który oddał Służew swemu rycerzowi Gotardowi jako villa militari, w zamian za obronę tych ziem przed Prusami, Litwinami i Jadźwingami, a także jako zapłatę.

W 1238 w Służewie założono parafię i Kościół św. Katarzyny, które istnieją do dziś i są uznawane za najstarsze w całej Warszawie. Służew leżał wtedy u ujścia Potoku Służewieckiego do Wisły, płynącej u samych stóp dzisiejszej Skarpy Warszawskiej. W jego pobliżu znajdował się bród, którym wiódł szlak handlowy z południa Francji do Kijowa. Na początku XVI wieku przy kościele powstała szkoła parafialna, a z czasem także sierociniec, dom starców i niewielki szpital.

W XIV wieku do potomków Gotarda - rodziny Służewskich herbu Radwan - należało już 17 miejscowości ulokowanych na terenie dzisiejszego Ursynowa. Dwa stulecia później, w XVII i XVIII wieku ich coraz bardziej rozdrobnioną własność stopniowo wykupywali magnaci, coraz liczniej rezydujący w nowej stolicy Polski - Warszawie. Służew nabyli ówcześni właściciele Wilanowa - Sobiescy. Niedługo później w okolicy powstały także majątki Leszczyńskich, Radziwiłów i innych rodów. Płody rolne zbierane na tym obszarze żywiły mieszkańców rozwijającej się Warszawy, z lokatorami arystokratycznych rezydencji włącznie. Ich "rekreacyjnym zapleczem" były wykupywane tutejsze wsie.

Po potopie szwedzkim zaczęto tu wytwarzać mocne i bardzo poszukiwane cegły. Rosła liczba cegielni, a tradycja ich wyrobu przetrwała aż do połowy XX wieku. W 1898 roku dla obsługi transportowej lokalnych cegielni założono linię kolejki wąskotorowej biegnącej od warszawskiej Rogatki Mokotowskiej do Piaseczna i Góry Kalwarii.

"Zaplecze rekreacyjne" magnackich rezydencji przybrało tutaj postać letnich i wiejskich siedzib, założonych przez Izabelę z Czartoryskich marszałkową Lubomirską właścicielkę Wilanowa. Zlokalizowaną na Skarpie bażantarnię Sobieskiego następcy Lubomirskiej - Potoccy - rozbudowali w stylowy, klasycystyczny pałacyk w Natolinie. Autorami projektu byli znani architekci: Szymon Bogumił Zug, Chrystian Piotr Aigner i Henryk Marconi.

W pobliżu kościoła św. Katarzyny w 1817 roku Stanisław Kostka Potocki wybudował rekreacyjny pałacyk Gucin. Po jego śmierci wdowa po nim założyła Gucin - Gaj, znany i podziwiany ogród - pomnik, w którym drzewom towarzyszyły obeliski i kamienie poświęcone słynnym Polakom. Ogród został zniszczony podczas drugiej wojny światowej.

Ursynów, od którego wzięła miano cała dzisiejsza dzielnica, powstał w latach 1775 - 1780. Początkowo nosił nazwę Rozkosz, nadaną dla upamiętnienia miesiąca miodowego Stanisława Kostki Potockiego i Aleksandry z Lubomirskich. W 1822 Rozkosz kupił Julian Ursyn Niemcewicz, który bardzo chciał nazwę folwarku - przez pamięć swego pobytu w Stanach Zjednoczonych - zmienić na "Amerykę" lub "Waszyngton". Od tego pomysłu odstąpił pod wpływem przyjaciół, którzy ostrzegali go, że "nazwisko wolnego kraju wzięte będzie za bunt i sprzysiężenie" przez zaborcę. Ostatecznie folwarczek został nazwany Ursynowem - od rodowego przydomku swego właściciela.

Do Ursynowa przybywało wielu znamienitych gości, wśród nich także młody Juliusz Słowacki. W jednym z listów do matki poeta opisał Niemcewicza, a także jego dom i ogród "zarosły wielkimi drzewami, bardziej od dzikiego lasu niż do ogrodu podobny".

Kolejny właściciel Ursynowa - wnuk Zygmunta Krasińskiego Adam - ofiarował w 1906 roku 120 hektarowy folwark Ursynów, włącznie z istniejącym do dziś pałacem, Towarzystwu Seminarium dla Nauczycieli Ludowych. Pół wieku później teren ten objęła Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego.

W roku 1912, powstaje tu Pierwsza Ursynowska Drużyna Harcerzy im. Juliana Ursyna Niemcewicza. Jej drużynowym był harcmistrz Władysław Olędzki (herbu Rawicz) Harcerz Rzeczypospolitej. W 1929 roku Pierwsza Ursynowska liczyła 61 harcerzy w 6 zastępach. W 1928 roku dziesiątka harcerzy z Pierwszej Ursynowskiej Drużyny Harcerzy reprezentowała Polskę na Międzynarodowym Zlocie Skautów Wodnych w Budapeszcie zajmując pierwsze miejsce w klasyfikacji ogólnej. Aleksander Kamiński opisał później ich osiągnięcia w swojej książce pt. Narodziny dzielności (Warszawa, 1947 r.). Długa tradycja Ursynowskich harcerzy jest kontynuowana.

W 1934 roku skrajem Ursynowa przeciągnięto linię kolejową Warszawa-Radom, a tuż obok zbudowano międzynarodowe lotnisko Okęcie.

W 1938 roku do Warszawy włączono wsie Służew i Służewiec, gdzie został zbudowany nowoczesny hipodrom. Z kolei prezydent Warszawy Stefan Starzyński wykupił dla stolicy Las Kabacki, wykorzystując na ten cel fundusze uzyskane z miejskich obligacji. Dziś jest to rezerwat przyrody nazwany imieniem Starzyńskiego.

W latach II wojny światowej, a przede wszystkim w czasie powstania warszawskiego, wielu mieszkańców terenów wchodzących w skład współczesnej gminy Ursynów, walczyło w oddziałach pułku AK "Baszta", a mogiły powstańców tworzą oddzielną kwaterę na parafialnym cmentarzu w Pyrach. Pomnik - głaz upamiętniający natarcie batalionu Karpaty pułku "Baszta" na koszary SS na Służewcu stanął po wojnie przed bramą główną Torów Wyścigów Konnych.

Źródło